Video Jan de Hartog
Geschiedenis van Het Genootschap der Vrienden
De tv serie “De geschiedenis van de Quakers” .
In 1984 zond de NCRV deze in 10 delen van gemiddeld een half uur uit. Voorbereid en gepresenteerd door Jan de Hartog. Hij was als schrijver van Kinderen van het Licht, de vertolker van het Quaker gedachtegoed. En als toneelschrijver en acteur tevens een smeuïg verteller.
De oude videobanden (analoge TV opname van het open net) zijn gedigitaliseerd en beschikbaar voor elke Vriend die ze (weer) wil zien. De kwaliteit is helaas niet perfect maar er valt nog genoeg te genieten en te zien.
1. Koninkrijk van de Vrede.
Jan de Hartog vertelt over het ziekenhuis voor gekleurden in de stad Houston, waar hij samen met zijn vrouw als vrijwilliger aan de slag gaat nadat hij er de mensonterende toestanden van nabij gezien had. Patiënten die in hun eigen poep lagen, kakkerlakken in het eten en gebrek aan van alles.
Meer Vrienden voegen zich bij hem en ze gaan ook lezingen in de stad geven om geld in te zamelen. Een aantal rijke vrouwen willen geen geld geven maar wel zelf als vrijwilliger gaan werken. Daarop besluit Jan de Hartog om introductie cursussen te gaan geven zodat vrijwilligers voorbereid aan de slag konden. Na een paar jaar waren het er honderden …
Het stadsbestuur besluit om veel meer geld te geven.
Ontroerend hoe Jan er over vertelt. Geloof in actie!
2. De Kinderen van het Licht.
De jeugd van George Fox. Hij wordt schaapsherder om alleen te kunnen zijn en zo beter te kunnen nadenken over het geloof in God: Wat wil God van mij. Ook gaat hij vergeefs bij theologisch onderlegde mannen langs voor antwoorden. Dan hoort hij na maanden in de natuur een stem die zegt: Jezus kan je vertellen wat God van je wil. Daar is geen dominee voor nodig, je kunt zelf contact maken met God via je eigen innerlijke licht.
Daarop ging hij een jaar door Engeland lopen om de Bergrede in praktijk te brengen. Vaak sliep hij in de open lucht. Hij ging kerkdiensten binnen en zei dan: jullie horen hier wat Samuel zei en wat
Petrus zei. Maar wat kan JIJ zeggen.
Dit werd als godslastering beschouwd door rechters en omdat George zo gedreven en emotioneel sprak werd hij “die quaker”, de schudder, genoemd. Sindsdien ook de naam van zijn volgelingen.
En daar kwamen er snel veel meer van. Mede door zijn overtuigingskracht en wonderbaarlijke genezingen.
3. Pendle Hill
Een grote ommekeer kwam door een toespraak die hij gaf op een hoge heuvel in Yorkshire.
Bijna duizend mannen en vrouwen waren daar op deze wonderbaarlijke spreker afgekomen.
Veel boeren en ambachtslieden. George komt daarna langs bij Swartmore Hall, een landgoed in het Lake District. De Vrouwe des huizes, Margareth Fell , en haar personeel waren onder de indruk van hem daar hielden zij samen voor het eerst een stille Meeting. Nadat hij daar onderdak had gekregen
bezochten zij gezamenlijk de plaatselijke kerkdienst, waar George weer opstond en sprak : “Jullie
luisteren naar de woorden uit de bijbel, maar wat zeg JIJ zelf?
Hij werd hardhandig en bloederig de kerk uit gesmeten.
4.
Iedere dag hield George daarna samenkomst met al het personeel en Margareth. Samen naar leiding zoeken was revolutionair in die tijd en het personeel werd als gelijkwaardig benoemd aan hun bazin. Het verschil tussen de standen viel opeens weg : Je hoefde je hoed niet meer af te nemen voor hogeren.
Zij gingen hem steeds meer adoreren en George vond dat maar niets. Na een tijdje verliet hij daarom Swartmore Hall en ging weer op pad. In de stad Derby wordt hij voor een half jaar gevangen gezet.
Margareth ziet voor het eerst de gruwelijke omstandigheden in de gevangenis waar zelfs kinderen maanden op nat stro moeten slapen. Ze begint pakjes te sturen naar hem en andere gevangen Quakers. Met warme sokken, wat eten en een persoonlijke brief. Honderden pakjes werden er zo verzonden uit Swartmore Hall, naar alle gevangenissen in Engeland.
De gevangenen voelden zich zo hartverwarmend gezien en ondersteund. Het aantal Quakers groeide intussen enorm.
Margareth krijgt zelf levenslange gevangenisstraf. Swartmore Hall wordt verbeurd verklaard.
Ze stuurt dan een brief aan de Engelse koning. Mag hem bezoeken en wordt zowaar vrijgelaten en krijgt haar huis terug...
Na het overlijden van de man van Margareth trouwt zij met George Fox.
Die herschrijft zijn dagboeken die na zijn dood worden gekuist door het Quaker “hoofdbestuur”.
Alle extreme uitingen zoals opwekking uit de doden of genezingen worden er uit gehaald.
Margareth bewaarde de originele versie. Die werd pas in 1917 gepubliceerd.
5. Het Woord en de Daad.
Veel Quakers worden erg fanatiek en dat leidt tot onbegrip bij omstanders.
Margareth schrijft ze een brief om ze aan te moedigen zelf pakjes te gaan versturen, ook naar gewone gevangenen. Om de daad bij het woord te voegen.
Ene William Penn doet zijn hoed niet af voor de koning en wordt gevangen gezet in de Tower.
6. Het Heilig Experiment.
William Penn schrijft in de gevangenis “No cross, no crown”. Geen kruis ,geen kroon.
Verder tekent hij hier de plattegrond voor zijn nieuwe Utopia, het Heilig Experiment.
Dat zal een aantal jaren later het stratenplan worden voor de stad Philadelphia in zijn van de koning van Engeland gekregen stuk van Amerika. Pensylvania.
Na zijn vrijlating gaat hij naar Nederland en Duitsland om Quakers, ambachtslieden en boeren te werven om mee te gaan naar de nieuwe wereld. In 1686 vertrekt het schip naar Pensylvania.
Laat ons nu proberen wat Liefde kan bereiken zei Penn. Bij aankomst wilde hij het goddelijke zien in de indianen die ze ontmoeten. Tevens wil hij hen betalen voor het land dat de Quakers gaan bebouwen, terwijl hij al betaald had voor het land van de Koning.
Jonge Quaker boeren gaan samen met indianen land en bos ontginnen. En ze krijgen zaaizaad voor mais. Wat een andere start dan de Pilgrimfathers 50 jaar eerder. Geen wapens.
7. Het Koninkrijk van de Vrede.
In de ogen van indianen leken de Quakers wel krankzinnigen met hun ongewone gedrag.
En krankzinnigen zijn heilig bij hen. Het zijn boodschappers uit een andere geestelijke wereld.
Daarom hadden zij groot respect voor de Quakers en hielpen hen met allerlei dingen zoals het zaaizaad.
Philadelphia had na 2 jaar 2000 inwoners, 400 huizen en 17 kerken... Dat was pas echte vrijheid van godsdienst. En er kwam een representatieve volks vertegenwoordiging.
Er was echter een slang in dit paradijs: de Slavernij. De neger was een dier en die werden dus gekocht en verkocht. Ook door Quakers.
8. De eerste Quaker jaarvergadering in Birlington (woonplaats van president Biden) kreeg het er maar moeilijk mee. Wel of geen slavernij? Er was een persoonlijke getuigenis van een Vriend over het lijden van de slaven: Behandel de ander zoals jezelf behandeld wil worden. Hij zou het nog 15 jaar opnieuw indienen voordat de Jaarvergadering óm was.
De grondwet van Pensylvania, die Penn al in de gevangenis opgesteld had, werd later ook overgenomen als basis voor de grondwet van Amerika. Penn was met recht een visionair.
9. De ineenstorting van het Koninkrijk van de Vrede.
John Woolman kaartte het houden van slaven aan bij de Quaker plantage houders. Hij ging bij hen langs om hen te overtuigen.
Gelijktijdig was er een massaslachting van een dorp door indianen. De regering van Pensylvania,
waar de Quakers inmiddels in de minderheid zijn, trok zijn vredes getuigenis in en er komt voor het eerst een gewapende militie. Scheuring onder de Quakers. De meesten trokken zich daarna steeds meer terug uit de wereld. De droom van het Koninkrijk van de Vrede viel in duigen.
Een latere gedwongen landverhuizing van alle Shawnee indianen zorgt voor een hereniging van de verscheurde Vrienden.
10. Volg de Grote Beer.
De ondergrondse Spoorweg van Ohio naar de Canadese grens was georganiseerd door voornamelijk Vrienden. 2000 slaven werden zo via Quaker netwerken jarenlang naar de vrijheid gebracht.
De slaven reisden meestal 's nachts en volgden dan de Grote Beer ster.
In de film zien we de slaven met hun redders deze gevaarlijke route volgen. Veel overstapplaatsen,
vaak boerderijen.
Deze daadkracht van de Vrienden heeft hun veel goodwill gegeven bij de Amerikaanse bevolking in
latere jaren. En werden zo meer en meer een geaccepteerde bevolkingsgroep.